Đồng bằng sông Cửu Long: Xây dựng nông thôn mới từ nền tảng khoa học công nghệ và chuyển đổi số

Từ những cánh đồng lúa mênh mông của Vĩnh Long đến những vùng xoài, dưa lưới trĩu quả ở Hậu Giang, Đồng Tháp, làn sóng chuyển đổi số và ứng dụng khoa học công nghệ (KHCN) đang thổi luồng sinh khí mới vào nông nghiệp Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL). Người nông dân không chỉ “trông trời, trông đất” mà đã biết “trông vào dữ liệu”, “trông vào công nghệ” để phát triển sản xuất, nâng cao giá trị nông sản, tạo dựng nông thôn mới hiện đại, xanh và bền vững.

Nông nghiệp thông minh: Từ "cái cày" đến "dữ liệu số"

Tại Vĩnh Long, những đổi thay trong sản xuất nông nghiệp hiện hữu trên từng cánh đồng. Thay vì cày, sạ, phun thuốc thủ công, nông dân nay đã sử dụng máy bay không người lái, máy sạ cụm, hệ thống giám sát côn trùng và cảm biến theo dõi khí methane. Các hợp tác xã (HTX) như Chôm chôm An Bình hay Phước Hảo đã đưa công nghệ 4.0 vào từng khâu canh tác, từ nhập dữ liệu phân bón, thuốc bảo vệ thực vật đến giao dịch qua sàn thương mại điện tử.

Theo báo cáo của UBND tỉnh, 6 tháng đầu năm 2025, Vĩnh Long ghi nhận tốc độ tăng trưởng kinh tế (GRDP) 7,49%, trong đó nông nghiệp là trụ cột đóng góp quan trọng. Toàn tỉnh đã có hơn 1.000 sản phẩm OCOP, trong đó nhiều sản phẩm đạt 4 và 5 sao, phản ánh nỗ lực chuẩn hóa, ứng dụng khoa học kỹ thuật để nâng tầm nông sản địa phương.

Bí quyết của thành công nằm ở việc "số hóa ruộng đồng". Dữ liệu canh tác được lưu trữ, truy xuất để người tiêu dùng kiểm chứng; các hệ thống tưới tiêu, giám sát sâu bệnh được điều khiển qua điện thoại thông minh. Những mô hình như "1 phải, 5 giảm" hay "3 giảm, 3 tăng" đã giúp giảm giống, phân bón, nhân công và nâng cao lợi nhuận. Người nông dân giờ đây không chỉ là "người làm ruộng" mà đã trở thành "người quản lý dữ liệu sản xuất".

Chuyển đổi số không chỉ giúp tiết kiệm chi phí, mà còn mang lại sự an toàn và minh bạch. Ông Nguyễn Văn Hòa, Giám đốc HTX Phước Hảo chia sẻ: "Giờ phun thuốc bằng drone, sạ có máy, gặt cũng bằng máy. Ở nhà vẫn biết được đồng ruộng thế nào, có sâu hay không để xử lý kịp thời. Chi phí giảm, năng suất tăng, nông dân phấn khởi".

Đồng bằng sông Cửu Long: "Trông trời" nay đã thành "trông dữ liệu"

Không chỉ riêng Vĩnh Long, khắp vùng ĐBSCL, nông nghiệp công nghệ cao đang lan tỏa mạnh mẽ. Ở Hậu Giang, HTX Dưa lưới Thuận Phát đã vận hành hệ thống quan trắc thông minh giúp kiểm soát độ ẩm, độ mặn, pH, không khí và nước tưới. "Chỉ cần vài thao tác trên điện thoại, nông dân có thể biết ruộng đang cần gì, xử lý ra sao, không còn phụ thuộc vào thời tiết", ông Võ Văn Trưng, Giám đốc HTX cho biết.

Nhờ số hóa, quy trình canh tác trở nên khoa học, giảm phụ thuộc vào cảm tính. HTX mỗi năm sản xuất hơn 250 tấn dưa lưới, tất cả đều truy xuất nguồn gốc và đáp ứng tiêu chuẩn an toàn của thị trường.

Tại Đồng Tháp, mô hình "nông nghiệp số" được triển khai đồng bộ với 6 trạm quan trắc nước, 15 trạm giám sát côn trùng thông minh, cùng hệ thống VDAPES – nền tảng số hóa dữ liệu ngành nông nghiệp. Từ trồng trọt, chăn nuôi đến thủy sản, tất cả được thống kê và phân tích theo thời gian thực, giúp cơ quan quản lý dễ dàng cảnh báo, dự báo và hỗ trợ nông dân.

Đặc biệt, mô hình "Làng thông minh" ở xã Tân Thuận Tây, TP Cao Lãnh đã trở thành điểm sáng. Tại đây, người dân ứng dụng cảm biến tưới nước tự động, hệ thống quan trắc môi trường và camera an ninh thông minh. Bà Phan Thị Thu Hai, Chủ tịch UBND xã, cho biết: "Hơn 500ha xoài của xã đều được chăm sóc bằng công nghệ số. Mỗi hộ dân đều có nhật ký canh tác điện tử, truy xuất rõ nguồn gốc. Từ khi làm Làng thông minh, diện mạo nông thôn thay đổi rõ rệt, vừa hiện đại, vừa bền vững".

Ở Cần Thơ, trên 25.000 hộ nông dân đã được hỗ trợ chuyển đổi số và đưa gần 500 sản phẩm lên các sàn thương mại điện tử. Bên cạnh đó, thành phố đang phối hợp với Bộ Khoa học và Công nghệ xây dựng Trung tâm Đổi mới sáng tạo vùng ĐBSCL, nhằm tạo hệ sinh thái khởi nghiệp gắn với nông nghiệp công nghệ cao – nơi người nông dân có thể tiếp cận trực tiếp các giải pháp IoT, AI và dữ liệu lớn.

Từ công nghệ đến cuộc sống: Hướng tới nông thôn mới xanh và bền vững

Việc ứng dụng KHCN và chuyển đổi số không chỉ giúp tăng năng suất mà còn góp phần định hình lối sống mới nơi nông thôn xanh hơn, tiết kiệm hơn và bền vững hơn. Mỗi HTX, mỗi hộ nông dân giờ đây đều hướng tới sản xuất tuần hoàn, hữu cơ, giảm phát thải khí nhà kính.

Tại Đồng Tháp, mô hình "ngập – khô xen kẽ" áp dụng cảm biến nước năng lượng mặt trời giúp giảm đáng kể chi phí tưới tiêu và tiết kiệm nguồn nước. Các thiết bị thông minh không chỉ phục vụ canh tác mà còn giúp bảo tồn môi trường, góp phần thực hiện cam kết giảm phát thải ròng theo hướng tăng trưởng xanh của Việt Nam.

Với Vĩnh Long, sau khi ban hành Kế hoạch chuyển đổi số năm 2025 (Quyết định 2808/QĐ-UBND), tỉnh đặt mục tiêu 100% sản phẩm OCOP được đưa lên sàn thương mại điện tử, ít nhất 10 mặt hàng chủ lực đạt chuẩn truy xuất nguồn gốc quốc gia hoặc quốc tế. Các HTX được khuyến khích xây dựng thương hiệu số, tích hợp truy xuất QR, áp dụng blockchain để minh bạch quy trình sản xuất.

Theo đại diện Sở Nông nghiệp và Môi trường tỉnh, trong giai đoạn tới, Vĩnh Long sẽ nhân rộng mô hình nông nghiệp hữu cơ, xây dựng các "điểm trình diễn" nông nghiệp tuần hoàn, đẩy mạnh tuyên truyền kỹ thuật số và đào tạo kỹ năng số cho nông dân. "Chuyển đổi số không chỉ là xu thế mà là điều kiện sống còn nếu muốn phát triển nông nghiệp hiện đại, thích ứng biến đổi khí hậu", vị này nhấn mạnh.

Những mô hình như "HTX số", "Làng thông minh", "Sàn nông sản trực tuyến" đang giúp người dân từng bước rút ngắn khoảng cách giữa nông thôn và đô thị, giữa sản xuất nhỏ lẻ và chuỗi giá trị toàn cầu. Khi công nghệ len lỏi tới từng thửa ruộng, từng vườn cây, nông nghiệp không chỉ tạo ra của cải mà còn kiến tạo văn hóa số – nền tảng để hình thành nông thôn mới kiểu mẫu trong kỷ nguyên số.

Con đường phía trước: Đưa khoa học – công nghệ trở thành "đòn bẩy" phát triển nông thôn

Dù đã đạt nhiều kết quả, chuyển đổi số trong nông nghiệp vẫn đối mặt không ít thách thức. Cơ sở hạ tầng số ở nông thôn còn hạn chế, trình độ tiếp cận công nghệ của người dân chưa đồng đều, nhiều vùng vẫn phụ thuộc vào phương thức canh tác truyền thống. Một số HTX thiếu nhân lực kỹ thuật để vận hành hệ thống số, chi phí đầu tư ban đầu còn cao.

Để khắc phục, các địa phương trong vùng đang đẩy mạnh chương trình đào tạo kỹ năng số, hỗ trợ vay vốn đầu tư thiết bị thông minh, khuyến khích doanh nghiệp công nghệ tham gia vào chuỗi giá trị nông nghiệp. Đồng thời, các tỉnh phối hợp chặt chẽ với Bộ Khoa học và Công nghệ, Bộ Thông tin và Truyền thông nhằm triển khai hiệu quả Chương trình Chuyển đổi số Quốc gia đến năm 2025, định hướng 2030 (Quyết định 749/QĐ-TTg), trong đó nông nghiệp là một trong 8 lĩnh vực ưu tiên hàng đầu.

Khi KHCN và chuyển đổi số được xem là "chìa khóa vàng" cho phát triển nông nghiệp, các địa phương như Vĩnh Long, Đồng Tháp, Cần Thơ, Hậu Giang là minh chứng cho thấy xây dựng nông thôn mới không chỉ là chuyện hạ tầng, mà còn là câu chuyện tri thức và dữ liệu. Trên hành trình ấy, người nông dân với chiếc điện thoại thông minh trong tay đã trở thành trung tâm của tiến trình đổi mới./.